Brian Fitzpatrick, M.S.
Maria heeft een gangster grootgebracht. Dat was niet haar bedoeling, maar de sloppenwijken lokten haar zoon Mauricio in de val met de drugs die hij nodig had om zijn woede te temperen. Op 14-jarige leeftijd leidde hij een leven van diefstal en geweld, terwijl hij probeerde zich los te rukken uit de misère en uitzichtloosheid waarin hij gevangenzat.
Gedurende 30 jaar was ik leraar geschiedenis en Spaans aan een middelbare school, een op Fulbright opgeleide wetenschapper en een Latijns-Amerika-kenner. Ik wantrouwde de eenzijdige verslaggeving in de media over Venezuela, dus toen ik in 2006 de mogelijkheid kreeg om deel te nemen aan het World Social Forum in Caracas en mensen als Maria en Mauricio te ontmoeten, greep ik die kans met beide handen aan. Ik wilde met eigen ogen de sociale, economische en politieke veranderingen zien die in Venezuela plaatsvinden en zoveel stof doen opwaaien.
Maria vertelde me dat zij haar hele leven steeds dezelfde doelen voor ogen heeft gehad: onderwijs, gezondheid en waardigheid voor haar kinderen. Elke dag werd zij wakker in haar krot, maakte het ontbijt klaar, streek wasgoed, gaf Mauricio een kus en stuurde hem naar school. Daarna veegde zij de stoep en schrobde het wasgoed. Helaas begon Mauricio toen hij twaalf was te spijbelen van school en leerde hij 'levenslessen' op straat. Hij leerde te vechten en hoe hij een mes moest hanteren. Hij leerde ook dat geld de wereld laat draaien. Hij zag hoe zijn moeder moest zwoegen en moest beknibbelen op de uitgaven voor hun levensbehoeften. Hij beloofde dat hij haar op een zekere dag zou bevrijden van de armoede. Maar voordat die dag was aangebroken werd Mauricio opgepakt voor drugsdealen en werd afgevoerd naar de jeugdgevangenis. Maria huilde en huilde. Hoe had ze zo blind kunnen zijn? De meeste kinderen in haar buurt groeiden op tot dealer, verslaafde, tienermoeder, pooier of prostituee, als ze daarvoor al lang genoeg in leven bleven.
Zo rijk en toch zo arm
Per hoofd van de bevolking is Venezuela één van de rijkste landen ter wereld. Twee keer zo groot als Californië en met veel minder inwoners drijft Venezuela op een zee van olie en gas. De bergen zijn bezaaid met winstgevende koffieplantages. Het gras groeit sneller dan het vee kan grazen. Exotische vruchten hangen zwaar aan de takken en liggen voor het oprapen. Een diversiteit aan dieren en gewassen tiert welig onder het 'dak' van de Amazone. Caribische stranden trekken toeristen aan en de waterkracht (hydro-elektriciteit) zou het hele continent kunnen verlichten.
Zo'n overdadige rijkdom! ... Maar waarom verdienen Venezolaanse arbeiders slecht 5 tot 10 dollar per dag? Waarom is 80 procent van de bevolking arm? Waarom zijn er in Venezuela zoveel gebroken moederharten, zoals dat van Maria?
Tijdens het World Social Forum 2006 hoorde ik president Hugo Chávez en zijn aanhangers deze vragen steeds opnieuw beantwoorden. Volgens hen is Venezuela arm omdat het imperialisme en de repressie van de Verenigde Staten vakbondsleiders intimideren en vermoorden en de nationale rijkdommen via een eliteklasse doorsluizen naar ondernemingen in de VS.
Ze trekken deze beschuldiging zelfs verder door en beweren dat in de gehele derde wereld de rijke landen een eliteklasse gebruiken om de plaatselijke bevolking onderde duim te houden, terwijl de nationale rijkdommen verdwijnen naar banken in New York, Londen en Genève. Chávez en zijn aanhangers wijzen naar Irak om hun beweringen te onderbouwen. Volgens hen heeft de VS-invasie in Irak niets te maken met massavernietigingswapens maar heeft tot doel een regime te installeren dat bereid is de oliewinsten door te spelen aan oliebedrijven in de VS en Groot-Brittannië.
De populist Chávez laat de gemoederen hoog oplopen, omdat hij initiatieven neemt om de nationale rijkdommen in het land te houden en deze te gebruiken om de overal aanwezige armoede te verlichten, waaronder de Venezolanen al zo lang gebukt gaan.
Rechts georiënteerde media belasteren Chávez en de volksbeweging die achter hem staat. De linkse pers huldigt hem als een Bolivariaanse messias. Wat is de waarheid en wat is er gaande in Venezuela?
Op het World Social Forum zag ik rood ... heel veel rood! Tijdens parades en bijeenkomsten wemelde het van de Venezolanen in rode T-shirts, die even fanatiek spraken over Hugo Chávez als over honkbal. Hun hartstocht en zijn bijzondere aantrekkingskracht lokten mij naar zijn bijeenkomsten, waar ik een indruk kreeg van de massabeweging die wordt omarmd als de tweede Bolivariaanse revolutie.
Chávez en zijn charisma
Chávez werd geboren in 1954, beide ouders waren leraar. Hij studeerde af aan de nationale militaire academie, liet zijn honkbalaspiraties varen en begon uit vliegtuigen te springen (als paratroeper). Hij maakte carrière in het leger. In 1992 leidde hij een mislukte staatsgreep, waardoor hij voor twee jaar in de gevangenis belandde. Na deze coupepoging richtte hij de Beweging voor de Vijfde Republiek op (MVR), een politieke partij die sociale verandering beloofde.
In 1998 werd Chávez verkozen tot president en in 2000 werd hij opnieuw gekozen. Zijn flamboyante charisma heeft het hart van de meerderheid van de Venezolanen veroverd; 'Chavista-bijeenkomsten' worden doorgaans bezocht door honderdduizenden aanhangers in rode T-shirts. In zijn jonge jaren zong Chávez mariachi-ballades en zijn meeslepende stem verovert nog steeds zijn publiek.
Tijdens het World Social Forum betrad Chávez het podium, gekleed in bloedrood shirt, en bracht de menigte tot rust. Voordat hij op het podium verscheen hadden muzikanten het publiek in de stemming gebracht met liederen over sociaal onrecht en een salsanummer dat 30.000 heupen in beweging bracht. De menigte sprong letterlijk op en neer. Ik had nog nooit iets meegemaakt dat ook maar in de buurt kwam van deze intensiteit. Ik bevond mij temidden van een uitzinnige groep jonge Afro-Venezolaanse studenten, die gepassioneerd MVR-slogans scandeerden. Ik werd besmet door de Chavista-koorts en begon links en links nieuwe vrienden te maken.
Ik wist nog niet hoe lang van stof Chávez kan zijn; hij kan uren achtereen spreken. Na twee uur kwam hij nog meer op dreef. Ik verveelde me geen moment. Hij verbond geschiedenis, aardrijkskunde, filosofie, economie, ecologie, muziek en humor met elkaar in een geïmproviseerde toespraak, waarbij zijn eclectische, uitgebreide kennis naar voren kwam.
In het midden van zijn betoog sprak Chávez over "Mister Danger", ook wel bekend als George W. Bush. Dit gevaar onderstreepte hij door middel van een citaat van de grote bevrijder Simon Bolivar, die in 1825 zei dat "de Verenigde Staten van Noord-Amerika zijn voorbestemd om de volkeren van de Amerika's te kwellen met honger en misère, in naam van de vrijheid".
Chávez heeft de voorspelling van Bolivar verheven tot een nationale mantra.
Na drie uur pakte hij alle draden van zijn betoog bijeen en zijn woorden vormden een levendig tapijt. Toen hij het podium verliet scandeerde de menigte: "Un pueblo unido jamás será vencido" (een verenigd volk zal nooit worden verslagen), en ik voelde 30.000 harten kloppen als één.
Revolutie en de onvermijdelijke ontevredenen
Als Chávez iets doet, doet hij dat met veel lef. Zijn hervormingen zijn van invloed op elk aspect van de status-quo. Hij belooft gratis onderwijs en gezondheidszorg en het uitroeien van ondervoeding en armoede. Maar critici vragen zich af: "Waar zal het geld vandaan komen?"
Eén van zijn hervormingen, een agrarisch landhervormingsprogramma, heeft veel rijke landeigenaren tegen hem in het harnas gejaagd. Met dit programma legt Chávez de omvang van privaat landeigendom aan banden; op niet gebruikte grond wordt belasting geheven, om bebouwing van de grond te stimuleren; niet gebruikte staatsgrond wordt aan boerenfamilies en coöperaties gegeven; en tenslotte wordt braakland van grote, private landgoederen onteigend met als doel deze grond te herverdelen. Landeigenaren zullen tegen marktwaarde compensatie krijgen voor hun land.
Tijdens een paneldiscussie hoorde ik Chávez-aanhangers lovend spreken over zijn landhervormingsvoorstellen, waardoor de armen percelen grond krijgen en ongebruikte grond weer zal worden bewerkt, van groot belang voor een land dat het meeste van zijn voedsel importeert. Andere hervormingsprogramma's zorgen voor gesubsidieerde markten, waar armen hun inkopen kunnen doen tegen prijzen ver onder de prijzen van de commerciële winkels.
Maar een taxichauffeur die ons door de stad reed raakte over zijn toeren toen wij over Chávez begonnen. "Hij is gek!", schreeuwde hij en trapte hard op het gaspedaal. "Hij wil alles weggeven! Ze hadden hem moeten neerknallen toen ze de kans hadden. Hij maakt een zooitje van het land."
Tijdens een forumactiviteit hoorde ik twee mannen met elkaar discussiëren. Eén van hen beweerde dat tegenstanders van Chávez verloskamers hadden vergiftigd, om ervoor te zorgen dat het kindersterftecijfer zou stijgen, zodat de regering onbekwaam zou lijken. Dit extreme gerucht maakte het overduidelijk dat ik mij in de derde wereld bevond en dat Venezuela verwikkeld was in een strijd op leven en dood over de toekomst van het land. Ik mengde mij in de discussie en ontmoette zo Mauricio Lugo, Maria's zoon, voorheen een mislukkeling en nu een opbouwwerker en fervent aanhanger van president Chávez en zijn volksbeweging.
"Amigo", zei Mauricio tegen me, toen hij mij uitlegde hoe de dingen gaan in Venezuela onder de regering Chávez, "bestudeer deze woorden: socialisme hecht waarde aan de samenleving, mensen, en kapitalisme hecht waarde aan geld, een ding. Begrijp je het dan niet? Jullie Gringo's worden bestolen door het bedrijfsleven."
Chávez is een bliksemafleider temidden van een politieke storm, zowel in binnen- als buitenland. Hij heeft discussie en tegenstand over zich afgeroepen door een bezoek te brengen aan Iran en het land uit te nodigen fabrieken te openen in Venezuela. Hij wil militaire goederen kopen van de Russen en spreekt openlijk over een mogelijke VS-invasie in Venezuela. Hij herinnert mensen aan de geschiedenis van Latijns-Amerika, zodat zij niet vergeten dat de VS Latijns-Amerika al vele malen zijn binnengevallen. En hij neemt elke gelegenheid te baat om Bush te hekelen, waarbij hij zelfs zover ging dat hij Bush tijdens een VN-bijeenkomst vergeleek met een naar zwavel riekende duivel.
Ook onder degenen die overtuigd zijn van de onbaatzuchtigheid van Chávez zijn er mensen die op hun hoede zijn voor de heldenverering die hij heeft aangewakkerd. Een Venezolaanse psychiater zei daarover: "de liefde van het volk is een drug voor hem. Hij heeft die net zo hard nodig als koffie".
Chávez wordt er ook van beschuldigd dat hij teveel macht concentreert in de functie van de president. (Bush krijgt overigens dezelfde kritiek.) Chávez heeft zowel het leger als de rechtbanken overladen met MVR-aanhangers en heeft gezegd dat hij een referendum wil houden, waarbij mensen zich kunnen uitspreken over het opheffen van de beperkte termijn van het presidentschap en hem kunnen aanstellen tot 2031.
Oppositieleiders zijn bang voor de autoritaire koers die de regering volgens hen is ingeslagen. Zij beweren dat contracten door de regering worden toegewezen op basis van vriendjespolitiek en dat de media worden geïntimideerd, waardoor (openlijke) kritiek op de regering is afgenomen. Zij geven ook aan bezorgd te zijn over onvoldoende samenhang in het beleid van Chávez en verwachten dat dit beleid een constante toevoer van oliegelden noodzakelijk maakt.
Toch zijn miljoenen arme en voorheen rechteloze Venezolanen nu actief betrokken bij het politieke proces. Academici volgen de ontwikkeling van Chávez nauwlettend, hopend dat hij doorgaat met het waarmaken van zijn beloften. Een groot deel van de middenklasse is blij met de voorzieningen in de gezondheidszorg en de premies die de regering verleent voor eigen ondernemerschap. Maar er is ook een aanzienlijk aantal ontevredenen. Dat is weliswaar een minderheid en betreft voornamelijk de economische elite die de status-quo wil behouden en bang is voor de fundamentele veranderingen die Chávez teweegbrengt. (wordt vervolgd)
Bron: Political Affairs (CPUSA), 21-12-2006, vertaling J.Bernaven.
